Unikanie wyrazów modnych zalecane przez wydawnictwa poprawnościowe wynika z przekonania, że słowa nadmiernie eksploatowane zakłócają ekonomiczność i komunikatywność przekazu, niszczą urodę tekstów. Słowa modne określa się mianem natrętów językowych, gdyż uporczywie i bezprawnie zawłaszczają w tekście obszary im nienależne. Wyraz natręt pojawia się w połączeniach dla niego niewłaściwych, wypiera jednostki kontekstowo i znaczeniowo ustabilizowane, co w konsekwencji może prowadzić do zmian w zasobie słownym języka. Premiera samochodu, festiwal pierogów, galeria pieczywa, ikona bezprawia, akademia paznokcia – to modne sformułowania, chętnie wykorzystywane
przez zwolenników językowych nowinek, którym takie określenia wydają się lepsze, mądrzejsze, ładniejsze, oryginalniejsze, atrakcyjniejsze od innych. Wyrazy modne nie są zwykle aprobowane, a piętnujący je autorzy poradników językowych przedstawiają liczne argumenty wskazujące na negatywne skutki ich stosowania.

Za natrętne elementy wypowiedzi uznaje się wyrazy ciężko i ciężki pojawiające się w połączeniach dla nich nietypowych.

Ekspansywność wyrazów ciężki, ciężko można uznać za przejaw tendencji do emocjonalizacji języka, wszak człowiek mówiący zawsze miał skłonność do intensyfikowania i wyolbrzymiania własnych przeżyć. Służą temu różne metaforycznie użyte przymiotniki, na przykład straszny (mróz), niesamowity (człowiek), bombowy (film), szałowy (garnitur), potworny (tłok) i ich przysłówkowe odpowiedniki, a wśród nich również takie „wzmacniacze emocji”, jak super, ekstra, mega, masakrycznie i inne.

To, że właśnie ciężki i ciężko stały się ulubionymi współcześnie określeniami jakiejś niełatwej sytuacji lub czynności, wynika, moim zdaniem, z dwóch powodów.

Pierwszy to powód systemowy, wewnątrzjęzykowy: wyrazami modnymi są bardzo często przymiotniki i ich przysłówkowe warianty. Wyraz ciężki może być użyty w znaczeniu dosłownym: ciężki bagaż i w znaczeniu metaforycznym: ciężkie powieki. Metafora „ciężkości” wydaje się nieograniczona. Na podobną swobodę można sobie pozwolić w przypadku przysłówka ciężko, tworzącego fortunne połączenia z wieloma czasownikami.

Drugi powód atrakcyjności przymiotnika ciężki i przysłówka ciężko wynika z przyczyn pozajęzykowych. Otóż moda na te właśnie słowa zbiega się z przyśpieszonym i wciąż przyśpieszającym tempem życia, w którym człowiekowi zmuszonemu do pokonywania różnych trudności żyje się ciężko, zatem wybór tych właśnie określeń opisujących jego życiowy stan może być zachowaniem uzasadnionym. Warto zwrócić uwagę, że naturalnym środowiskiem dla przysłówka ciężko jest język potoczny, ekspansywny, przekraczający swoje ustabilizowane komunikacyjne granice. W wielu sytuacjach, w których niegdyś dobór środków językowych wymagał większej staranności, dominuje polszczyzna potoczna.

Obserwacja zachowań językowych Polaków nauczyła mnie nie wypowiadać się kategorycznie o losach wyrazów modnych. Z modą na słowa jest bowiem tak, że najbardziej nieprawdopodobne zachowania językowe mogą się w pewnym momencie stać dla mówiących atrakcyjne i nęcące. Przed kilkunastoma laty zapytałam przekornie i z niedowierzaniem: „Tylko patrzeć, jak mega-, wzorem super- i ekstra- przestanie być jedynie przedrostkiem, a zacznie funkcjonować w języku jako samodzielny wyraz. Ciekawe, czy wkrótce, obok modnych dziś okrzyków zachwytu: super!, ekstra!, pojawi się i mega!”. I proszę bardzo – okrzyk zachwytu: mega! w języku młodzieżowym i w polszczyźnie potocznej nie jest dziś niczym osobliwym, bo przedrostek mega-, co niegdyś wydawało się nieprawdopodobne – stał się samodzielnym wyrazem.

Czy zatem zwrot ciężko powiedzieć zasługuje na potępienie? Moim zdaniem – już nie, skoro utrwalił się w polszczyźnie potocznej, w poradniach językowych nie jest potępiany, a życie staje się coraz cięższe.

Na podstawie: Ewa Kołodziejek, Czy zwrot „ciężko powiedzieć” zasługuje na potępienie?, [w:] Tyle
się we mnie słów zebrało… Szkice o języku i tekstach, pod red. Barbary Pędzich, Magdaleny Wanot-Miśtury, Doroty Zdunkiewicz-Jedynak, Warszawa 2018.

A. Ma ambiwalentny stosunek do mody językowej. Dostrzega używanie wyrazów modnych, a jednocześnie rozumie przyczyny i konsekwencje zjawiska.

B. Jest zaangażowana w walkę o czystość języka. Każdy powinien bronić czystości swojej mowy ojczystej.

C. Martwi ją obojętność społeczna na modę językową. Należy walczyć o swoje wartości.

D. Formułuje arbitralne sądy. Moda językowa przyczynia się do zanikania ważnych elementów kultury.