UWAGA! Testy zostały dostosowano do pracy online: ABCD. Podczas egzaminu zwykle tylko jedno pytanie ma charakter wyboru.
Przeczytaj uważnie teksty, a następnie wykonaj zadania umieszczone pod nimi. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstów i tylko własnymi słowami – chyba że w zadaniu polecono inaczej. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszona/y.

Zadanie 1.

Jerzy Bralczyk

Co się nosi w mówieniu?

Mody zawsze były i będą – głównie dlatego, że ich istotą jest zmienność. Co dziś „nosi się” w mówieniu i pisaniu publicznym? Można wskazać modne słowa („dokładnie”, „kreatywny”), nowe modne związki frazeologiczne („przyjazny dla otoczenia”, „agresywna promocja”), modne formy (choćby z przedrostkami „super-”, „mega-”, „post-”). Dominującymi tendencjami dzisiejszego języka publicznego wydają się jednak: funkcjonalizacja wypowiedzi i nastawienie na jej atrakcyjność.

Wypowiedź publiczna ma być funkcjonalna. Na licznych szkoleniach, w poradnikach i podręcznikach uczy się mówienia nie tyle dobrego, ile skutecznego: prezentacji, obiegu informacji. Słyszałem już nawet o treningu spontanicznych zachowań językowych. Wiara w możliwość opanowania wzorców skutecznej komunikacji jest podtrzymywana przez teoretyków i praktyków.

Zmienia się również nastawienie do tekstów publicznych – można mówić o powszechnej zgodzie na poddawanie się perswazji, a nawet manipulacji. Wiemy, że politykowi nie chodzi o uzasadnienie swoich racji, lecz o uzyskanie aprobaty. Zgadzamy się na reklamy, których intencja perswazyjna jest oczywista. Jesteśmy świadomi, że media nastawione są przede wszystkim na oglądalność, słuchalność i czytelnictwo. Formy komunikacji określane jako „promocja”, „autoprezentacja”, „kreowanie wizerunku” – uznajemy nie tylko za uzasadnione, ale nawet społecznie potrzebne.

Mówią do nas publicznie coraz częściej „uznani profesjonaliści”, specjaliści od skutecznego mówienia: dziennikarze, rzecznicy urzędów i partii. „Profesjonalny” staje się nie tylko literat, duchowny i filozof, lecz także poeta, kapłan i myśliciel.

Ale pierwszy warunek skuteczności to umiejętne nawiązanie kontaktu, zwrócenie uwagi. Atrakcyjność językowego komunikatu jest najważniejsza nie tylko w mediach, reklamie i polityce, ale także w edukacji i religii. Samo słowo „atrakcyjny” zwiększa zakres znaczeniowy, zmierzając do objęcia nim wszystkiego, co pozytywne, jak kiedyś „dobry” czy „słuszny”.

Atrakcyjność często polega na dostosowaniu do języka odbiorcy, także do jego oczekiwań. W ustnych wypowiedziach ceni się tempo, natężenie głosu, akcent – bo zwracają uwagę. Egzaltacja i przesada wypierają spokojne i rzetelne mówienie. Ludzie publiczni nie tylko „fascynują się” i „bulwersują” zamiast „ciekawić’ i „niepokoić”, nie tylko mają „pasje” zamiast „zainteresowań” – sięgają też po określenia do sfery „obłędu”, „odlotu”, „szaleństwa”. Dla przyciągnięcia odbiorcy narusza się też tabu językowe, aż do agresywnej wulgaryzacji – nie przepraszam za brak przykładów.

O ile nastawienie na funkcjonalność wiąże się z podejściem serio do języka, z przekonaniem o jego sile i skuteczności – o tyle nastawienie na atrakcyjność łączy się z przyzwoleniem na niemal dowolne manipulowanie i bawienie się językiem.

Obie te tendencje zawsze były obecne w mowie. Skłonny jestem jednak sądzić, że teraz są po pierwsze silniejsze, po drugie coraz powszechniej zauważane, po trzecie zaś i najważniejsze – zaczynają być społecznie sankcjonowane1. Godzimy się na to, by mówili do nas i przekonywali nas profesjonaliści, mało, oczekujemy tego. Wiemy, że jesteśmy uwodzeni przez atrakcyjne teksty, więcej, chcemy tego.

Na podstawie: Jerzy Bralczyk, Co się nosi w mówieniu?, „Polityka” nr 20/2004 r.

Zadanie 1.1. (0–1) Przekształć tytuł tekstu tak, aby wyrazić jego sens bez użycia metafory.

A. Jak mówić poprawnie?     B. O czym się mówi?     C. Jakie są mody językowe?

Zadanie 1.2. (0–2) Na podstawie tekstu oraz swojej wiedzy o języku określ podobieństwo i różnicę między perswazją i manipulacją językową.

A. podobieństwo: obu można się nauczyć; różnica: perswazja dowodzi, manipulacja zwodzi.

B. podobieństwo:  obie oddziałują na odbiorcę; różnica: pierwsza dobra, druga zła.

C. podobieństwo: obie działają na odbiorcę;  różnica: perswazja jest skuteczna.

Zadanie 1.3. (0–1) Czy Jerzy Bralczyk w tym tekście przestrzega tabu językowego, o którym pisze w swoim artykule? Odpowiedź uzasadnij.

A. Autor przestrzega tabu językowego, ponieważ nie podał przykładów wulgaryzmów, mimo że o nich może mówić jako językoznawca.

B. Autor przestrzega tabu językowego, ponieważ nie podał przykładów wulgaryzmów, gdyż nie powinno się ich używać w publicznej wypowiedzi.

C. Autor nie przestrzega tabu jęyzkowego, gdyż ujawniając tajemnice manipulacji polityków, ośmiesza ich działania, a tego nie wypada robić publicznie.

Zadanie 1.4. (0–2) Na podstawie całego tekstu przedstaw zauważone przez autora tendencje dominujące w publicznych wypowiedziach oraz podaj po dwa przykłady je potwierdzające.

A.	Tendencja 1. – funkcjonalność. Przykłady – oczekiwanie profesjonalnego mówienia. Tendencja 2. – atrakcyjność. Przykłady – dostosowanie języka do oczekiwań odbiorcy.
B.	Tendencja 1. – funkcjonalność. Przykłady – konserwatyzm językowy. Tendencja 2. – atrakcyjność. Przykłady – posługiwanie się językiem potocznym.
C.	Tendencja 1. – funkcjonalność. Przykłady – zabawa językowa. Tendencja 2. – atrakcyjność. Przykłady – posługiwanie się manipulacją.

Zadanie 1.5. (0–2) Przedstaw wnioski zawarte w dwóch ostatnich akapitach wywodu dotyczące a) różnicy między omawianymi tendencjami.  b) najważniejszego skutku tych tendencji.

A. Różnice: nastawienie na skuteczność jest powodem dewaluacji języka;  skutki: wulgaryzacja języka.

B. Różnice: nastawienie na skuteczność jest powodem manipulacji językowej;  skutki: spadek popularności form wypowiedzi.

C. Różnice: nastawienie na skuteczność oznacza poważniejsze traktowanie języka niż atrakcyjność;  skutki: obie tendencje są coraz silniejsze.

Zadanie 1.6. (0–1) Wykorzystując informacje z tekstu, przekształć poniższe zdanie tak, aby uniknąć stosowania wyrazów modnych.

Ten kreatywny reżyser zatrudnił same supergwiazdy, więc czekamy na nowy megahit.

A. Ten kreatywny reżyser zatrudnił gwiazdy, więc czekamy na nowy hit.

B. Pomysłowy reżyser zatrudnił same gwiazdy, więc czekamy na nowy hit.

C. Genialmy reżyser zatrudnił supergwiazdy, więc czekamy na nowy hit.

Zadanie 1.7. (0–3) Napisz streszczenie tekstu liczące 40–60 słów. Tutaj: wskaż poprawnie napisane.

A.	Tematem tekstu są modne tendencje we współczesnej polszczyźnie. Bralczyk pisze o dwóch z nich, jego zdaniem, najważniejszych. Są to: nastawienie na skuteczność i atrakcyjność wypowiedzi. Autor podaje przykłady różnych zachowań językowych w mediach i życiu publicznym, które mogą potwierdzać istnienie tych tendencji, takie jak egzaltacja i przesada czy przełamywanie tabu językowego. W podsumowaniu czytamy o społecznej zgodzie na takie zachowania.
B.	Autor napisał tekst o polszczyźnie. Jest nim Jerzy Bralczyk. Mówi z ironią o ludziach, którzy ulegają modzie językowej. Zrobiła się ostatnio moda na maniopulacje językową, co szczególnie jest widoczne u polityków. Potwierdzam to, wciąż z telewizora słychać, jakie mają obietnice dla społeczeństwa. Wszystko przez wybory, gdy te się skończą, moda na manipulacje i w ogóle na rozmawianie z rodakami zniknie.
C.	Jerzy Bralczyk zauważa dwie tendencje we współczesnej polszczyźnie. Jego zdaniem są to z jednej strony elementy nastawione na skuteczność, a z drugiej strony na atrakcyjność. Następnie autor analizuje obie tendencje i dochodzi do wniosku, że się nasilają.