Człowiek przez cały niemal czas – od pierwszych do ostatnich chwil życia – jest przez kogoś przekonywany i sam przekonuje innych. Urabiają jedni drugich w domu, w szkole, w miejscu pracy, na zebraniach, sesjach, konferencjach, w pertraktacjach i negocjacjach, na spotkaniach towarzyskich, przy załatwianiu spraw w urzędach, w czasie procesów sądowych, na posiedzeniach komisji, w dyskusjach naukowych itp. Przedstawiciele pewnych zawodów bardziej niż inni zajmują się przekonywaniem – posłowie, senatorzy, radni, sędziowie, ławnicy, adwokaci, nauczyciele, działacze polityczni, związkowi, społeczni, dyplomaci, agitatorzy, propagandyści, handlowcy… Im więc przede wszystkim, ale nie tylko im, może się chyba przydać z jednej strony umiejętność skutecznego argumentowania, prowadzenia dyskusji, polemizowania, znajomość rozmaitych chwytów taktycznych, a z drugiej – „otrzaskanie” ze stosowanymi sposobami przekonywania, poprawnymi i niepoprawnymi, aby nie ulec czasem pozornie nieodpartym wywodom.Ale co to znaczy przekonywać? Dlaczego i po co przekonujemy? Ojciec naszego wieszcza, Euzebiusz Słowacki (1773–1814), profesor Liceum Krzemienieckiego, a potem Uniwersytetu Wileńskiego, napisał Prawidła wymowy i poezji, w których zajmuje się m.in. problemami przekonywania:

Przekonać – pisze – to znaczy nadać cechy prawdy, prawdopodobieństwa, słuszność temu, co twierdzimy, lub pozbawić tych cech to, czemu zaprzeczamy.

Chodzi więc o to, aby osoba przekonywana uznała jakieś zdania za prawdziwe albo fałszywe i przyjęła, że jakieś zdarzenia są bardziej albo mniej prawdopodobne; zmieniła oceny albo nawet całą ich hierarchię; dokonała przełomu w stosunkach uczuciowych do kogoś lub czegoś; wykonała jakieś działanie lub powstrzymała się od działania itd.

Dyskusja dla samej dyskusji bywa potępiana. Słowa się zdewaluowały i coraz częściej słychać wezwania, że dość gadania i trzeba zacząć coś konkretnego robić. Nie zapominajmy jednak, że dyskusja bywa nieodzownym przygotowaniem późniejszej wspólnej pracy.

Najbardziej ogólnie przekonywanie da się ująć z prakseologicznego punktu widzenia. Prakseologia – nauka o sprawnym działaniu – osobę, która wykonuje jakąkolwiek czynność (dajmy na to obrabia materiał), nazywa sprawcą; materiał zaś, z którego powstaje wytwór, obdarza mianem tworzywa. I zauważa, że w każdej działalności człowieka potrafimy wyróżnić sprawcę i tworzywo.

W wypadku przekonywania, w którym jedna osoba przedstawia swoje argumenty drugiej, w gruncie rzeczy mamy analogiczną sytuację, jak przy obróbce materiału. Osoba przekonująca jest sprawcą, przekonywana – tworzywem. Nie ulega bowiem wątpliwości, że sprawca urabia tworzywo w pewien specjalny sposób. Staje się ono pod jakimiś względami takie, jak sobie życzy sprawca. Oto przed chwilą mieliśmy przed sobą człowieka, który nie chciał wcale uznać słyszanego zdania za prawdziwe czy też wykonać wskazanej roboty, a po skutecznym przekonywaniu zmienił się – przyznał rację osobie przekonującej i zaczął robić to, o co go proszono.

Sformułowanie tego rodzaju wydaje się początkowo nieco dziwne. Czy rzeczywiście można traktować człowieka jako tworzywo? Ale po chwili zastanowienia potrafimy wymienić wiele przykładów, w których mamy do czynienia z tego rodzaju tworzywem. Pracuje nad nim lekarz, trener, nauczyciel. Nas interesować może przede wszystkim praca pedagogiczna, która polega na urabianiu ludzkiego tworzywa, a to ze względu na to, że prowadzona jest między innymi za pomocą przekonywania i dyskutowania, informowania, zabawy i pracy.

Na podstawie: Tadeusz Pszczołowski, Umiejętność przekonywania i dyskusji, Gdańsk 2006.

A. Nie, ponieważ przekonujący nie zawsze jest rozumiany przez słuchaczy.

B. Tak, gdyż dialog odbywa się przy udziale co najmniej dwóch osób, z których obie mogą być przekonywane i przekonywać

C. Nie, gdyż dialog polega na dążeniu do wyjaśnienia zasadniczych kwestii filozoficznych.

D. Nie, bo np. rodzice czy nauczyciele nie przekonują, tylko każą dzieciom coś zrobić.

Chodzi więc o to, aby osoba przekonywana uznała jakieś zdania za prawdziwe albo fałszywe i przyjęła, że jakieś zdarzenia są bardziej albo mniej prawdopodobne; zmieniła oceny albo nawet całą ich hierarchię […]

A. przypuszczalne
B. pewne

C. możliwe
D. jednoznaczne

A. Kształtowanie przekonań, opinii i postawy człowieka.

B. Przekonywanie ponad miarę, tzw. indoktrynacja.

C. Wykorzystywanie pozycji do nacisków na podwładnego.

D. Wykorzystywanie swojej przewagi psychicznej, znęcanie się.

A. Kontrowersyjne jest wszystko, do czego ludzie nie nawykli.

B. Kontrowersją jest w ogóle rozmowa o człowieku w odniesieniu do przekonywania na siłę.

C. Kontrowersje budzi pojęcie „tworzywo”, gdyż dotyczy zwykle rzeczy.

D. Kontrowersyjne są przede wszystkim złe cele „urabiania”.

Funkcja w tekście
1. Odpowiedź na postawione pytanie.
2. Przedstawienie tezy.
3. Zapowiedź głównego tematu.
4. Zilustrowanie argumentu przykładem.
5. Podsumowanie rozważań.

A. słownictwo wyrażające ocenę
B. liczne wykrzyknienia
C. częste wykorzystywanie przenośni
D. stosowanie wyliczeń
E. posługiwanie się przysłowiami

A. A|D B. A|C C. B|E D. D|E

Wnet Gerwazy (to on był) przez tłum się przecisnął
Na środek izby, wkoło Scyzorykiem błysnął,
Potem, w dół chyląc ostrze na znak powitania
Przed Maćkiem, rzekł: „Rózeczce Scyzoryk się kłania.
Bracia szlachta Dobrzyńscy! Ja nie będę radził
Nic a nic, powiem tylko, po com Was zgromadził,
A co robić, jak robić, decydujcie sami.
Wiecie, słuch dawno chodzi między zaściankami,
Że się na wielkie rzeczy zanosi na świecie;
Ksiądz Robak o tem gadał, wszakże wszyscy wiecie?”
„Wiemy!” – krzyknęli. – „Dobrze. Owoż mądrej głowie
– Ciągnął mowca spojrzawszy bystro –
dość dwie słowie, Nieprawdaż?”
„Prawda!” – rzekli. „Gdy cesarz francuski –
Rzekł Klucznik – stąd przyciąga, a stamtąd car ruski:
Więc wojna, car z cesarzem, królowie z królami
Pójdą za łby, jak zwykle między monarchami;
A nam czy siedzieć cicho? Gdy wielki wielkiego
Będzie dusić, my duśmy mniejszych, każdy swego.
Z góry i z dołu, wielcy wielkich, małych mali,
Jak zaczniem ciąć, tak całe szelmostwo się zwali
I tak zakwitnie szczęście i Rzeczpospolita.
Nieprawdaż?”„Prawda! – rzekli – jakby z książki czyta”.

A. Adam Mickiewicz „Konrad Wallenrod
B. Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz”
C. Juliusz Słowacki „Kordian”
D. Stanisław Wyspiański „Wesele”

A. Wykorzystał autorytet Horeszków słynących z patriotyzmu i wierności Polsce.
B. Wykorzystał dobór argumentów i środków retorycznych np. pytań retorycznych, powołał się na autorytet Księdza Robaka oraz Napoleona.
C. Potrafił przekonywać, był dobrym mówcą, ale szlachtę przekonywał także stawiając wino w karczmie.
D. Odwoływał się do polskości i swoich dawnych zasług, miecza symbolizującego sławę rycerską.