Tekst do zadań 7.–12.
Ryszard Koziołek
Szkopuł i koniektura1
Powieść historyczna jest dzieckiem „wieku historii”, czyli wieku XIX. On rodzi nie tylko wielkich historyków […], ale także prawdziwych władców historycznej wyobraźni, jakimi byli Walter Scott2 […] oraz Aleksander Dumas3 […]. Scott był mistrzem przedstawienia kolorytu lokalnego, szczegółowej rekonstrukcji obrazu epoki. Dumas to fabuła przygodowa na tle historii sekretnej (romanse, wojna, szpiedzy). […]
Za sprawą rewolucji francuskiej i wojen napoleońskich historia weszła do domów setek tysięcy Europejczyków, którzy doświadczyli zerwania z ciągłością istnienia swoich przodków. Życie, które wiedli dotąd, stało się historią, czyli przeszło we władanie pamięci i dokumentu, ale nie było już powtarzane przez kolejne pokolenia. W Polsce było to zwłaszcza doświadczenie wszechogarniające za sprawą rozbiorów i utraty państwa. Wielkie wydarzenia fascynowały, ale zarazem gwałtownie ujawniały nietrwałość świata i rodziły reakcję obronną – zwrot ku przeszłości, i to od razu dwiema różnymi drogami, historii i powieści historycznej. Ta ostatnia wcale nie chce tylko służyć historii, ale rzuca jej wyzwanie.
Zwrócił na to uwagę Arystoteles4, kiedy pisał w Poetyce o wyższości poezji nad historią. Poezja jest bardziej „filozoficzna”, bo zajmuje się tym, co możliwe i ogólne, w przeciwieństwie do historii, która zmierza do opisu tego, co rzeczywiste i jednostkowe. Proza historyczna, odpowiednik poezji u Arystotelesa, nie różni si ę zatem od historii tym, że jest lepiej napisana, tylko tym, że gdzie historii brakuje informacji, fikcja domyśla się ich lub po prostu je zmyśla. Kluczowa różnica wynika stąd, że powieść nie mówi o przeszłości, że była, ale że „jest”. […]
Historia mówi nam, że jesteśmy jej skutkiem. To parali żująca świadomość, aplikowana nam boleśnie zwłaszcza przez romantyzm, a potem przez jego spadkobierców (Wyspiańskiego, Żeromskiego) […]. Nie da się żyć, mając nieustannie takie brzemię historii na barkach. Na szczęście zdjął je nam na chwilę Sienkiewicz. „Cud Trylogii” wynika rzecz jasna przede wszystkim z jej nieprawdopodobnej sztuki opowiadania, ale równie istotne są inne terapeutyczne skutki jej lektury.
Sienkiewicz nie kwestionował, że przeszłość określa kształt aktualnej rzeczywistości, ale chytrze pytał: która z twoich przeszłości ma większe znaczenie dla twojej przyszłości? I odpowiadał olśniewającym cyklem powieściowym o XVII-wiecznej Polsce.
Przeniesienie akcji w wiek XVII uwalniało ówczesnych czytelników dzieła Sienkiewicza od nieodwracalnego determinizmu historii bieżącej, a także od odpowiedzialności za nią. Lektura Trylogii dawała szansę na wymianę doświadczenia historycznego. Miejsce świeżej wciąż pamięci o kresie państwa i klęsce trzech powstań zastępują obrazy klęski przezwyciężonej, która także jest własnością czytelnika. […] Sienkiewicz umiał tak przepisać historię, aby krzepiła jako obietnica nawrotu koniunktury. Jeśli przeszłość jest aktywna i odwracalna, jak chcieli romantycy, to lepiej niech się odnowi w wariancie sarmackim – pewnym siebie, suwerennym politycznie. Sienkiewicz używa literatury, aby zaaplikować czytelnikowi upojną używkę i rozkołysać fantazje skarłowaciałe przez życie w niewoli. Odbiorca poddany magii jego narracji odkrywał w sobie spadkobiercę triumfu lub sensownych ofiar Wołodyjowskiego, Kmicica i Skrzetuskiego5.
Na podstawie: Ryszard Koziołek, Dobrze się myśli literaturą, Wołowiec 2016.
Objaśnienia
- Koniektura – odtworzenie i wypełnienie luk w uszkodzonym lub niepełnym tekście na podstawie analizy zachowanych jego fragmentów.
- Walter Scott (1771–1832) – angielsko-szkocki pisarz, twórca powieści historycznej.
- Aleksander Dumas (1802–1870) – francuski powieściopisarz, stworzył historyczną powieść przygodową.
- Arystoteles – starożytny filozof grecki.
- Wołodyjowski, Kmicic, Skrzetuski – bohaterowie Trylogii Henryka Sienkiewicza.
Zadanie 7. (0–2) Podaj dwa słowa klucze istotne dla odczytania sensu całego tekstu Ryszarda Koziołka i wyjaśnij, jaka jest zależność między nimi.
A. historia i rewolucja – z powodu rewolucji historia stała się tematem popularnym w kulturze
B. historia i powieść historyczna – powieść korzysta z historii, ale nią nie jest
C. Sienkiewicz i Scott – najlepsi pisarze powieści historycznych
D. Sienkiewicz i historia – Sienkiewicz wykreował historię, a także różne postaci
[qwiz style=” width: 300px !important; min-height: 100px !important; border-width: 1px !important; border-color: #00cc00 !important;” align=”center” hide_forward_back=”true” hide_progress=”true”] [q multiple_choice=”true”]
Wskaż poprawną odpowiedź:
[c]QSA=[c]Qi A=[c]QyA=[c]RDwvaDY+CjxoNj4=[f]IE5pZS48L2g2Pgo8aDY+[f]IFRhayE8L2g2Pgo8aDY+[f]IE5pZS48L2g2Pgo8aDY+[f]IE5pZS48L2g2Pgo8cD4=[x] [restart] [/qwiz]
Zadanie 8. (0–2) Z podanych pytań (a–f) wybierz te, na które odpowiedzi znajdują się we wskazanych akapitach tekstu: 3., 4., 6. Każdemu akapitowi przyporządkuj jedno pytanie.
b) Z czego wynika uzdrawiające znaczenie Trylogii Henryka Sienkiewicza?
c) Jaki typ narracji zastosował Henryk Sienkiewicz w Trylogii?
d) Dlaczego Sienkiewicz umieścił akcję swoich powieści w XVII wieku?
e) Dlaczego wielkie wydarzenia historyczne inspirowały twórców literatury?
f) Jaką rolę odgrywała fikcja literacka w ukazywaniu historii?
A. 3a/4b/6e B. 3f/4b/6d C. 3f/4e/6b D. 3d/4b/6d
[qwiz style=” width: 300px !important; min-height: 100px !important; border-width: 1px !important; border-color: #00cc00 !important;” align=”center” hide_forward_back=”true” hide_progress=”true”] [q multiple_choice=”true”]
Wskaż poprawną odpowiedź:
[c]QSA=[c]Qi A=[c]QyA=[c]RDwvaDY+CjxoNj4=[f]IE5pZS48L2g2Pgo8aDY+[f]IFRhayE8L2g2Pgo8aDY+[f]IE5pZS48L2g2Pgo8aDY+[f]IE5pZS48L2g2Pgo8cD4=[x] [restart] [/qwiz]
Zadanie 9. (0–2) Uzupełnij tabelę. Wybierz dwie cechy powieści historycznych Waltera Scotta lub Aleksandra Dumasa, o których mowa w tekście Ryszarda Koziołka, i każdą z nich zilustruj przykładem (postać, sytuacja, wydarzenie) ze znanej Ci powieści Henryka Sienkiewicza. Tutaj masz wybór ABCD.
| Cecha powieści Waltera Scotta lub Aleksandra Dumasa | Tytuł powieści Henryka Sienkiewicza | Przykład z powieści Henryka Sienkiewicza | |
A. |
koloryt lokalny | Krzyżacy | polowanie na niedźwiedzia i odtworzenie kultury rycerskiej |
B. |
rekonstrukcja obrazu epoki | Quo vadis | podpalenie pałacu w Rzymie na rozkaz Nerona |
C. |
fabuła przygodowa | Potop | porwanie pani Wołodyjowskiej przez Azję |
D. |
wydarzenia historyczne | Potop | obrona Jasnej Góry podczas najazdu szwedzkiego |
[qwiz style=” width: 300px !important; min-height: 100px !important; border-width: 1px !important; border-color: #00cc00 !important;” align=”center” hide_forward_back=”true” hide_progress=”true”] [q multiple_choice=”true”]
Wskaż poprawną odpowiedź:
[c]QSA=[c]QiA=[c]QyA=[c]RDwvaDY+ CjxoNj4=[f]IE5pZS48L2g2Pgo8aDY+[f]IE5pZS48L2g2Pgo8aDY+[f]IE5pZS48L2g2Pgo8aDY+[f]IFRhayE8L2g2Pgo8cD4=[x] [restart] [/qwiz]
Zadanie 10. (0–2)
a) Podaj autora i tytuł utworu, z którego pochodzi podany fragment.
Tak rozmyślając, smutnie pochylili głowy.
Ale je wnet podnieśli, bo mistrz tony wznosi,
Natęża, takty zmienia, cóś innego głosi. […]
Uderzenie tak sztuczne, tak było potężne,
Że stróny zadzwoniły jak trąby mosiężne
I z trąb znana piosenka ku niebu wionęła,
Marsz tryumfalny: „Jeszcze Polska nie zginęła!”
„Marsz, Dąbrowski, do Polski!” – I wszyscy klasnęli,
I wszyscy „Marsz Dąbrowski” chorem okrzyknęli!
A. Henryk Sienkiewicz „Krzyżacy” B. Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz”
C. Władysław Reymont „Chłopi” D. Stanisław Wyspiański „Wesele”
[qwiz style=” width: 300px !important; min-height: 100px !important; border-width: 1px !important; border-color: #00cc00 !important;” align=”center” hide_forward_back=”true” hide_progress=”true”] [q multiple_choice=”true”]
Wskaż poprawną odpowiedź:
[c]QSA=[c]Qi A=[c]QyA=[c]RDwvaDY+CjxoNj4=[f]IE5pZS48L2g2Pgo8aDY+[f]IFRhayE8L2g2Pgo8aDY+[f]IE5pZS48L2g2Pgo8aDY+[f]IE5pZS48L2g2Pgo8cD4=[x] [restart] [/qwiz]
b) Odwołując się do całego utworu, z którego pochodzi powyższy fragment, uzasadnij myśl sformułowaną w tekście Ryszarda Koziołka, że „w polskiej literaturze ważne jest tworzenie obrazu klęski przezwyciężonej”.
A. klęskę może przezwyciężyć patriotyzm i głęboka wiara
B. klęskę może przezwyciężyć odwaga
C. klęskę może przezwyciężyć zgoda i zjednoczenie
D. klęskę może przezwyciężyć wybitne rzemiosło wojskowe
[qwiz style=” width: 300px !important; min-height: 100px !important; border-width: 1px !important; border-color: #00cc00 !important;” align=”center” hide_forward_back=”true” hide_progress=”true”] [q multiple_choice=”true”]
Wskaż poprawną odpowiedź:
[c]QSA=[c]QiA=[c]Qy A=[c]RDwvaDY+CjxoNj4=[f]IE5pZS48L2g2Pgo8aDY+[f]IE5pZS48L2g2Pgo8aDY+[f]IFRhayE8L2g2Pgo8aDY+[f]IE5pZS48L2g2Pgo8cD4=[x] [restart] [/qwiz]
Uwaga: wskazanie odpowiedzi zależy od prawidłowego rozpoznania dzieła w punkcie a) – bez tego 0 pkt.
Zadanie 11. (0–2) Ryszard Koziołek w swoim tekście łączy różne style językowe. Podaj nazwę dwóch z nich i każdy zilustruj przykładem z tekstu.
A. naukowy – „Zwrócił na to uwagę Arystoteles…”/ potoczny – „nie da się żyć”
B. publicystyczny – „Sienkiewicz używa literatury, aby zaaplikować czytelnikowi”/ potoczny – „Życie, które wiedli dotąd, stało się historią”
C. empiryczny – „odpowiednik poezji u Arystotelesa, nie różni się…”/ naukowy – „Historia mówi nam, że jesteśmy jej skutkiem.”
D. poetycki – „ale chytrze pytał: która z twoich…”/ naukowy – „Odbiorca poddany magii jego narracji odkrywał…”
[qwiz style=” width: 300px !important; min-height: 100px !important; border-width: 1px !important; border-color: #00cc00 !important;” align=”center” hide_forward_back=”true” hide_progress=”true”] [q multiple_choice=”true”]
Wskaż poprawną odpowiedź:
[c]QS A=[c]QiA=[c]QyA=[c]RDwvaDY+CjxoNj4=[f]IFRhayE8L2g2Pgo8aDY+[f]IE5pZS48L2g2Pgo8aDY+[f]IE5pZS48L2g2Pgo8aDY+[f]IE5pZS48L2g2Pgo8cD4=[x] [restart] [/qwiz]
Zadanie 12. (0–3) Napisz streszczenie tekstu Ryszarda Koziołka Szkopuł i koniektura liczące 40–60 słów.
Wielu maturzystów uważa, że „z marszu” napisze streszczenie i nie trzeba tego ćwiczyć. A jednak z 3. punktów możliwych do zdobycia gros zdających dostaje zaledwie 1. pkt. Tak, jesteś przyzwyczajona(ny) do pisania streszczenia z lektury, ale… podany fragment tekstu na maturze to nie beletrystyka a raczej fragmenty artykułów, esejów, felietonów itp. Należy się skupić na celu ich powstania, czyli o czym, po co zostały napisane i czy autorzy udowodnili swoją rację? Właśnie, więc nie będziesz tu streszczać losów bohaterów, a to zmienia postać rzeczy. Dlatego warto zadać sobie troszkę trudu, aby „wziąć ze stołu” całe 3 pkt.
Zobacz, czego będzie szukał w Twoim streszczeniu egzaminator i spróbuj samodzielnie teraz napisać dosłownie 3-4 zdania, skupiając się na tekście. Następnie oceń go samodzielnie i dopiero wtedy kliknij kartkę z przykładem podaną na dole.
Schemat punktowania: wymagania egzaminacyjne dla streszczenia
- 3 p. – Ze streszczenia wynika, jaki jest temat tekstu i co na ten temat powiedziano w tekście; adekwatny poziom uogólnienia, streszczenie logicznie spójne, właściwa liczba słów. (5 ważnych elementów dotyczących treści i jakości pisania, włącznie z liczbą słów)
- 2 p. – Ze streszczenia wynika, jaki jest temat tekstu i co na ten temat powiedziano w tekście ALE zaburzenia dotyczące sposobu uogólnienia LUB logicznej spójności streszczenia. (2 elementy dotyczące rozumienia treści, reszta to błędy wypowiedzi przy założeniu spełnienia warunku liczby słów)
- 1 p. – Ze streszczenia wynika, jaki jest temat tekstu i co na ten temat powiedziano w tekście; ALE zaburzenia dotyczące poziomu uogólnienia ORAZ logicznej spójności streszczenia. (2 elementy dotyczące rozumienia treści, reszta to błędy wypowiedzi przy założeniu spełnienia warunku liczby słów)
- 0 p. – odpowiedź błędna LUB brak odpowiedzi.
Wniosek
Musisz po pierwsze określić/nazwać temat/cel powstania tekstu i jak został on rozwinięty – zrealizowany. Inaczej, napisz: jaka teza została postawiona, jak ją realizowano i jakie wysnuto wnioski? Po drugie: zachowaj poprawność stylistyczną, aby być dobrze zrozumianym. Po trzecie pamiętaj, że masz się zmieścić w 40-60 wyrazach, czyli 3-5 zdaniach.
[qdeck random=”false” card_back=”none” align=”center” style=”border-color: #a6a6a6 !important; border-style: dashed !important; ” scroll=”true” hide_progress=”true” hide_forward_back=”true” hide_flip=”false” hide_gotit=”true” hide_shuffle=”true” flip_direction=”up_down”]
[h] Streszczenie tekstu (klikaj w kartę)
[q] Przykład CKE
[a]
W tekście „Szkopuł i koniektura” Koziołek omawia zależności między historią a powieścią historyczną. Odwołując się do teorii „władców historycznej wyobraźni” oraz przywołując antyczną koncepcję, autor dookreśla te terminy. Mówi o determinizmie historii i możliwości jego przezwyciężania przez powieść. Na przykładzie twórczości Sienkiewicza Koziołek wskazuje na terapeutyczną funkcję prozy historycznej, która odegrała istotną rolę w kształtowaniu świadomości zbiorowej Polaków.
[x] [/qdeck]